Stuurlui aan wal

Kant noch wal raken, kent u die uitdrukking? In de artikelen serie over drogma's realiseer ik me door Het Parool van zaterdag 14 november dat er meer vindplaatsen van de drogma zijn. De stuurlui aan wal die roeptoeteren hoe het beter kan. Deze mensen, werkzaam in vele vakgebieden, zijn niet in de positie om een probleem integraal aan te pakken, missen doorgaans het juiste perspectief, missen het gevoel voor risico en leggen geen verantwoordelijkheid af. 

Zoals ik in een voorgaand artikel schreef, de drogma is een conclusie, een analyse of mening die onderbouwd lijkt, maar ontmaskerd kan worden als drogredenering. Ik beschreef de drogma ook als een opinie die gekleurd is door het belang dat de producent van de drogma heeft. Drogmaatjes varieren in ernst. Van bewust misbruik voor politiek gewin tot het onnadenkend gebruik van meningen die passen bij je overtuiging (confirmation bias). Die laatsten zijn een risico bij het vak van beleggen en daarom zo boeiend om deze te ontdekken en in de kiem te smoren."

Een nog niet beschreven vindplaats van de drogma kan een beleggingscommissie zijn. Governance streeft een goed onderscheid tussen toezicht en uitvoering na. Dat de titel in mijn post de term stuurlui bevat is tweeërlei. 1. In mijn vakgebied moet een toezichthoudend bestuurder waken voor aanwijzingen binnen het mandaat. Binnen de afgesproken kaders is de vermogensbeheerder de specialist. In termen van kennis én het aantal vlieguren. De toezichthoudend bestuurder stelt vragen. In een voorkomend geval verandert de bestuurder de richtlijnen, want de kracht van de bestuurders is het grotere overzicht, en de verantwoording voor de doelstellingen van de organisatie. In een uiterst geval ontslaat hij/zij de expert maar gaat niet mee beleggen. 2. er is behoefte aan slechts 1 kapitein op een mandaat.

In het artikel van Het Parool stelt Reint Jan Renes dat het onwenselijk is dat tal van ‘deskundigen’ die geen viroloog zijn, zich bemoeien met het coronavirus,  ‘Het is overmoedige vooringenomenheid.’ 

Deze overmoedigheid zien we steeds meer en steeds nadrukkelijker. Minder subtiel dan in mijn vakgebied van vermogensbeheer. Hoe minder checks and balances hoe ongewenster, en hoe gekker. Social media kan hele volksstammen op het verkeerde been zetten.  Vandaar dat ik onderstaand artikel met plezier en met bronvermelding heb overgenomen.

Laat crisis aan de echte experts over

Bron: Het Parool, zaterdag 14 november 2020

Virologie lijkt tegenwoordig verdacht veel op voetbal. Naast 17 miljoen bondscoaches die precies weten welke spelers Frank de Boer moet opstellen om te winnen van Bosnië, zit Nederland ook vol virusexperts die Jaap van Dissel en het RIVM graag vertellen hoe het écht zit met Covid-19. 

Bijvoorbeeld professor Ira Helsloot van de Radboud Universiteit die in een interview in het AD zei dat de hogescholen en universiteiten open moeten gaan, omdat ‘jongeren totaal geen risico lopen ziek te worden’. Of professor Michaela Schippers van de Erasmus Universiteit die in een filmpje van Forum voor Democratie stelde dat Covid-19 vele voorgangers heeft gehad, namelijk ‘Covid-1 tot en met 18’ en ons alvast waarschuwt dat er waarschijnlijk ook een ‘Covid-20’ komt.

Hoe werkt een fiets?

Waarom denken een hoogleraar besturen van veiligheid en een hoogleraar behaviour and performance management dat ze vanaf de zijlijn iets substantieels toe te voegen hebben aan een ongelofelijk complex medisch vraagstuk, terwijl een heel team van topwetenschappers van verschillende onafhankelijk kennisinstituten hier bijna 24/7 aan werkt? Waarom denken ze serieus dat ze het beter weten dan de mensen die in het hart van deze crisis opereren en hier jaren voor hebben doorgeleerd?

Diverse studies laten zien dat mensen de neiging hebben te denken dat ze veel weten van de dingen waar ze iedere dag mee te maken hebben. Steven Sloman en Philip Fernbach noemen dat in hun boek The Knowledge Illusion de ‘illusion of explanatory depth’. Weet u bijvoorbeeld hoe een fiets werkt? De kans is groot dat u geneigd bent te denken van wel. Iets met pedalen, een ketting en een stuur.

Een studie van de Engelse psycholoog Rebecca Lawson suggereert anders. Zij vroeg mensen een fiets te tekenen. Vrijwel iedereen maakte er een potje van. Ook mensen die dagelijks op een fiets zaten. Wie nu denkt: wat een sukkels, zou het zelf eens moeten proberen. Het valt tegen. Of leg iemand eens uit hoe de wc werkt waar je elke dag op zit. Ook best lastig, toch?

Overmoedige vooringenomenheid

Deze overmoedige vooringenomenheid neemt nog ernstiger vormen aan wanneer we complexe zaken zoals een pandemie of het klimaat zonder feitenkennis gaan verklaren. We leggen dolgraag uit aan anderen hoe het allemaal precies zit. Verklaringen hebben echter verschillende dieptelagen.

Je weet misschien wel dat een fietsketting aan de pedalen vastzit (een vrij oppervlakkige verklaring voor hoe een fiets werkt), maar de kans is groot dat je niet weet hoe een fiets van versnelling wisselt (een diepere verklaring) of hoe een rem werkt. Iets herkennen of beschrijven is fundamenteel anders dan het daadwerkelijk begrijpen en kunnen verklaren hoe het werkt. Niet voor niets brengen we onze fiets naar de fietsenmaker als die echt stuk is.

Maurice de Hond

Het is verbijsterend hoe vaak we in deze crisis de overmoedigheid van ‘weten hoe het zit’ overal om ons heen zien en horen. Aan de praattafels op televisie, in de opiniestukken in de krant of in lange Twitterdraadjes. Of het nu gaat om de coronacrisis of de opwarming van de aarde; zonder dat we ons er echt in verdiepen, kunnen we precies verklaren wat er speelt en weten we heel goed wat nodig is om het probleem op te lossen. We zagen toch immers Maurice de Hond bij Op1 uitleggen hoe we besmet worden door aerosolen? En we weten toch dankzij Arjen Lubach precies hoe het zit met kernenergie? We weten dus echt wel waar we over praten. Ja, toch?

Nee dus. Helaas is dit precies de reden dat we geen steek verder komen. Sterker nog, ergens veel van ‘weten’ zonder belast te zijn met feitelijke kennis leidt tot verontrustend sterke meningen. In een studie uit 2014 werd na de annexatie van de Krim door Rusland aan een grote groep Amerikanen gevraagd hoe de Verenigde Staten moest reageren én of ze wisten waar Oekraïne lag. Hoe minder de respondenten wisten waar Oekraïne lag – gemiddeld zaten ze er 2900 km naast, zo ongeveer de afstand van Kiev tot Madrid – des te meer ze wilden dat er krachtig ingegrepen zou worden. Gebrek aan kennis weerhoudt mensen dus helaas niet van een sterke mening. Integendeel zelfs.

Behoefte aan nuance

Het is geen probleem als je een sterke mening hebt over bijzaken, zoals voetbal of het plakken van een band. Vertel gerust wat je ervan vindt, ook al weet je er feitelijk niet zo veel van.

Maar zodra het over serieuze zaken gaat, zoals een pandemie of klimaatverandering, is het misschien goed je mening even voor je te houden en beter te luisteren naar mensen die ervoor hebben doorgeleerd. We hebben in het huidige debat juist veel meer genuanceerde specialisten ­nodig die met gedetailleerde kennis over lastige vraagstukken praten. Echte ­deskundigen, die niet alleen weten dat een fiets pedalen heeft, maar ook hoe een fietsversnelling werkt.

Het Parool Reint Jan Renes 14 november 2020

Reint Jan Renes is gedragswetenschapper en lector aan de Hogeschool van Amsterdam en doet onderzoek naar de gedrags­psychologie achter klimaatverandering en duurzaamheid.